Ὁ βοσκὸς καὶ ὁ Χάρος

Δὲν εἶναι ἀπαραίτητον νὰ ἔχῃ κανεὶς μεγάλην πεῖραν τῆς ἱστορίας τῆς λογοτεχνίας τῶν ἀρχαίων Ἑλλήνων, διὰ νὰ ἀντιληφθῇ ὅτι οἱ ἀρχαῖοι Ἕλληνες εἶχον τραγούδια, τῶν ὁποίων αἱ ὑποθέσεις περιεστρέφοντο εἰδικῶς εἰς τὰς περιπετείας καὶ τὰς συνήθεις φροντίδας τῆς ποιμενικῆς ζωῆς καὶ τὰ ὁποῖα εἰδικῶς εἶχον συντεθῆ διὰ νὰ τραγουδοῦνται ἀπὸ τοὺς ποιμένας καὶ τοὺς βοσκοὺς εἰς τοὺς ἀγροὺς ἤ εἰς τὰ ὄρη. Τὸ ἴδιον συμβαίνει ἀκόμη καὶ τώρα διὰ τοὺς ποιμένας καὶ τοὺς βοσκοὺς τῆς συγχρόνου Ἑλλάδος. Μεταξὺ τῶν ποιμενικῶν τραγουδιῶν ἄλλα ἔχουν στιχουργηθῆ, ἂν ὄχι ἀπὸ τοὺς ἰδίους ποιμένας, πάντως χάριν αὐτῶν, καὶ τὰ θέματά των στρέφονται περὶ τὴν ποιμενικὴν ζωήν. Τέτοιο εἶναι τὸ ἑπόμενον τραγοῦδι, γνωστόν, καθὼς ὑποθέτω, εἰς διαφόρους τόπους τῆς Ἑλλάδος, ἀλλὰ κυρίως εἰς τὴν ὀρεινὴν Ἤπειρον καὶ τὴν Θεσσαλίαν.

Ὁ μῦθος, ὁ ὁποῖος χρησιμεύει ὡς θέμα τοῦ τραγουδιοῦ, ἀναμφιβόλως παρουσιάζει κάτι τὸ πολὺ περίεργον· ἐν τούτοις ἴσως δὲν εἶναι ἀδύνατον νὰ εὕρωμεν μίαν ἀρχικὴν ἰδέαν καὶ μάλιστα ἀρκετὰ ἁπλῆν. Θὰ ἀναφέρω ἐκείνην, τὴν ὁποίαν ἐγὼ ἐσκέφθην χωρὶς νὰ αποδίδω ἄλλην σημασίαν ἐκείνης, την ὁποίαν θὰ θελήσῃ νὰ ἀποδώσῃ εἰς αὐτὴν ὁ ἀναγνώστης.

Μεταξὺ τῶν ἀρχαίων ἐθίμων, τῶν ὁποίων διατηροῦνται λείψανα εἰς τὴν σύγχρονον Ἑλλάδα, πρέπει νὰ συμπεριλάβωμεν τὰ γυμναστικὰ ἀγωνίσματα, ἰδιαιτέρως τὸ ἅλμα, τὸν δρόμον καὶ τὸν δίσκον. Ἡ πάλη καὶ ἡ πυγμαχία εἶναι ἐπίσης γνωστά, ἀλλὰ περισσότερον εἰς τὴν Ἀσίαν καὶ τὰς νήσους παρὰ εἰς ἄλλους τόπους. Ἤκουσα νὰ ἀποδίδωνται εἰς χωρικοὺς Χίους κατορθώματα σωματικῆς δυνάμεως καὶ ἐπιδεξιότητος, τὰ ὁποῖα καθόλου δὲν ὑστεροῦν εἰς θαυμαστὴν ἀπόδοσιν τῶν ἀναφερομένων εἰς τὴν ἱστορίαν τῶν ἀρχαίων ἀθλητῶν.

Καὶ ἐφ᾽ ὅσον παρεδέχθην τὴν ἀνωτέρω ὐπόθεσιν, δὲν θεωρῶ παράλογον νὰ ὑποθέσω ἐπίσης ὅτι τὸ ἐπόμενον τραγοῦδι θὰ συνετέθη πρὸς τιμὴν κάποιου ποιμένος φημισμένου κατὰ τὴν ἐποχήν του καὶ εἰς τὸν τόπον του, διὰ τὴν δύναμίν του καὶ διὰ τὴν δεξιότητά του εἰς τὴν πάλην, καὶ ὁ ὀποῖος ἀπέθανε εἰς τὴν ἀκμὴν τῆς ἡλικίας του ἀπὸ τοὺς κόπους, ἢ τυχαίως, συνεπείᾳ τῆς ἀθλητικῆς ἀσκήσεως, εἰς τὴν ὁποίαν μετ᾽ ἰδιαιτέρας εὐχαριστήσεως ὑπεβάλλετο.

Ἄλλωστε, ὅποια καὶ ἄν εἶναι ἡ ἰδέα τοῦ τραγουδιοῦ, εἴτε πραγματική, εἴτε τελείως φανταστική, τὸ τραγοῦδι παρουσιάζει ἰδιαίτερον ἐνδιαφέρον διὰ τὴν ἁπλότητα, τὴν χάριν καὶ τὴν εὐχέρειαν τῆς ἐκτελέσεως. Ἐπίσης ὑποθέτω ὅτι εἰς τὸ τραγοῦδι αὐτὸ διαφαίνεται ἔστω καὶ κατὰ κάποιον τρόπον πολὺ ἀόριστον καὶ κάπως ὑπονοούμενον, μία ἠθικὴ ἢ δεισιδαίμων πρόθεσις, τὴν ὁποίαν θὰ ἴδωμεν σαφῶς νὰ ἐκδηλοῦται εἰς ἕνα τῶν ἑπομένων τραγουδιῶν· κατ᾽ αὐτὴν ὁ αἰφνίδιος θάνατος ἑνὸς νέου εἰς τὴν ἀκμήν τῆς ἡλικίας του καὶ τῶν δυνάμεών του παρουσιάζεται ὡς τιμωρία διὰ τὴν τόσον ὑπέρμετρον καὶ τόσον ἀπερίσκεπτον ἀγάπην πρὸς τὰ θέλγητρα καὶ τὰς δυνάμεις τῆς ζωῆς.

Ο ΒΟΣΚΟΣ ΚΑΙ Ο ΧΑΡΟΣ

Λαβέντης ἐρροβόλαεν ἀπὸ τὰ κορφοβούνια·
Εἶχε τὸ φέσι του στραβά, καὶ τὰ μαλλιὰ κλωσμένα.
Κ᾽ ὁ Χάρος τὸν ἀγνάντευεν ἀπὸ ψηλὴν ραχοῦλαν,
Καὶ εἰς στενὸν κατέβηκε, κ᾽ ἐκεῖ τὸν καρτεροῦσε·
«Λεβέντη, πόθεν ἔρχεσαι; λεβέντη, ποῦ πηγαίνεις;» –
«Ἀπὸ τὰ πράτα ἔρχομαι, ᾽σ τὸ σπῆτι μου πηγαίνω·
»Πάγω νὰ πάρω τὸ ψωμί, κ᾽ ὀπίσω νὰ γυρίσω.» –
«Κ᾽ ἐμένα μ᾽ ἔστειλ᾽ ὁ Θεὸς νὰ πάρω τὴν ψυχήν σου.» –
«Ἄφσε με, Χάρε, ἄφσε με, παρακαλῶ νὰ ζήσω·
»Ἔχω γυναῖκα πάρα νεάν, καὶ δὲν τῆς πρέπει χήρα·
»Ἄν περπατήσῃ γλίγωρα, λέγουν πὼς θέλει ἄνδρα,
»Κ᾽ ἂν περπατήσῃ ἥσυχα, λέγουν πὼς καμαρόνει.
» Ἔχω παιδιὰ ἀνήλικα, καὶ ὀρφαν᾽ ἀπομνήσκουν.» –
Κ᾽ ὁ Χάρος δὲν τὸν ἄκουε, κ᾽ ἤθελε νὰ τὸν πάρῃ.
«Χάρε, σὰν ἀποφάσισες καὶ θέλεις νὰ μὲ πάρῃς,
»Γιά! ἔλα νὰ παλαίψωμε ᾽σ τὸ μαρμαρένι᾽ ἀλῶνι·
»Κ᾽ ἂν μὲ νικήσῃς, Χάρε μου, μοῦ παίρνεις τὴν ψυχήν μου·
»Κ᾽ ἂν σε νικήσω πάλ᾽ ἐγῶ, πήγαινε ᾽σ τὸ καλόν σου.» –
Ἐπῆγαν καὶ ἐπάλευαν ἀπ᾽ τὸ πώρν᾽ ὡς τὸ γεῦμα,
Κ᾽ αὐτοῦ κοντὰ ᾽σ τὸ δειλινὸν τὸν καταβάν᾽ ὁ Χἀρος.

.

Από το Τα Δημοτικά Τραγούδια Της Συγχρόνου Ελλάδος, του Claude Fauriel, σε μετάφραση του Απ. Δ. Χατζηεμμανουήλ, εκδ. Νίκος Δ. Νίκας, Αθήνα 1956.